March 30, 2013

Պարտադիր հետերոսեռականություն և լեսբիական գոյություն

Էյդրիըն Րիչ


Կենսաբանորեն տղամարդիկ ունեն միայն մեկ բնածին կողմնորոշում՝ սեռական, որը նրանց ձգում է դեպի կանայք, մինչդեռ կանայք ունեն երկու բնածին կողմնորոշում. սեռական՝ տղամարդկանց հանդեպ և վերարտադրողական՝ իրենց երեխաների հանդեպ։ [1]
. . . Ես ահավոր խոցելի էի, քննադատող, մեկը, ով օգտագործում է իր կանացիությունը որպես ստանդարտ կամ չափորոշիչ, որով գնահատում ու դեն էի նետում տղամարդկանց։ Ես մի Աննա էի, ով անընդհատ պարտվում էր տղամարդկանց առանց երբևէ գիտակցելու այդ մասին։ (Բայց հիմա գիտակցում եմ։ Եվ գիտակցելը նշանակում է, որ պետք է այդ ամենը թողնեմ հետևում և դառնամ, բայց ի՞նչ։) Ես արագ հայտնվեցի մի զգացողության մեջ, որը շատ սովորական է մեր ժամանակի կանանց համար և որը կարող է նրանց դառնացնել, կամ դարձնել լեսբի, կամ միայնակ։ Այո, այդ Աննան, այդ ժամանակ . . .  
[Եվս մի դատարկ տող էջի վրա։] [2]

Պարտադիր հետերոսեռականության հակումը, որի միջոցով լեսբիական փորձառությունը ընկալվում է այլասերվածից մինչև իսկ զզվելի, կամ պարզապես դարձվում է անտեսանելի կամ գոյություն չունեցող, կարելի է պարզաբանել նախորդ երկու տեքստերից բացի շատ այլ տեքստերով։ Ռոսսիի ենթադրությունը, որ կանայք կարող են ունենալ «բնածին (սեռական) կողմնորոշում» միայն տղամարդկանց հանդեպ, կամ Լեսսինգինը, որ լեսբի լինելու ընտրությունը պարզապես տղամարդկանց հանդեպ ունեցած դառնության ինքնապաշտպանական կամ ինքնակառավառման գործողություն է միայն նրանցը չէ. այս ենթադրությունները լայնորեն տարածված են գրականության մեջ և հասարակական գիտություններում։

Այստեղ ինձ հետաքրքրում են նաև երկու այլ խնդիրներ. առաջին՝ ինչպե՞ս և ինչու՞ է կանանց ընտրությունը հարաբերվել այլ կանանց հետ որպես կրքոտ սիրահարներ, կյանքի ընկերներ, աշխատակիցներ և կամ ցեղակիցներ հերքվել, անվավեր ճանաչվել, ի՞նչն է ստիպել, որ այդ հարաբերությունները թաքցվեն և քողարկվեն։ Եվ երկրորդ՝ ինչու՞ է ամբողջովին արհամարհվել և արհամարհվում լեսբիական փորձառությունը բազմատիպ գրություններում և ֆեմինիստական գիտության մեջ։ Այս երկուսն ակնհայտորեն կապված են իրար հետ։ Ես կարծում եմ, որ ֆեմինիստական տեսությունն ու քննադատությունը լռվել են այս ծանծաղուտում։

Իմ դասակարգման ներքին մղումը թելադրում է, որ ֆեմինիստական մտածողության համար բավարար չէ, որ գոյություն ունեն մասնավորապես լեսբիական տեքստեր։ Որևէ տեսություն կամ մշակութային/քաղաքական գործ, որ լեսբիական գոյությունը դիտարկում է որպես լուսանցքային կամ «ոչ բնական» երևույթ, որպես զուտ «սեռական նախընտրություն», կամ էլ որպես հետերոսեռական կամ արական միասեռական հարաբերությունների հայելային արտացոլումը, խորապես թույլ է այդ իսկ պատճառով, անկախ նրանից, թե ինչ այլ ներդրումներ է արել։ Ֆեմինիստական տեսությունը այսուհետ չի կարող թույլ տալ իրեն խոսել զուտ «լեսբիականության» հանդեպ հանդուրժողականության մասին (սահմանելով «լեսբիականությունը» որպես «այլընտրանքային ապրելակերպ»), կամ էլ անել խորհրդանշական վկայակոչումներ լեսբիների մասին։ Արդեն վաղուց ժամանակն է, որ ֆեմինիստական քննադատությունը հարցադրի կանանց պարտադրված հետերոսեռական կողմնորոշումը։ Այս հետազոտական հոդվածով ես կփորձեմ ցույց տալ, թե ինչու է դա անհրաժեշտ։

Կսկսեմ օրինակներից՝ համառոտ կներկայացնեմ չորս գրքեր, որ լույս են տեսել վերջին տարիներին, գրված տարբեր տեսանկյուններից և քաղաքական կողմնորոշումներից, բայց բոլորն էլ ինքնաներկայացնող և բարենպաստորեն քննարկված որպես ֆեմինիստական գրություններ։ Բոլորն ընդունում են այն հիմնական դրույթը, որ սեռերի միջև հասարակական հարաբերությունները խանգարված են և խիստ խնդրահարույց, եթե ոչ հաշմող՝ կանանց համար։ Բոլորը փնտրում են փոփոխության ճանապարհներ։ Այս գրքերից ես ավելի շատ բան եմ սովորել, քան մյուսներից։ Բայց մի բանում վստահ եմ՝ գրքերից յուրաքանչուրը կարող էր լինել ավելի ճշգրիտ, ազդեցիկ, և իրոք առաջ տանող դեպի փոփոխություն, եթե հեղինակն ընդուներ լեսբիական գոյությունը որպես իրականություն և կանանց համար գիտելիքի և ուժի աղբյուր, կամ եթե հարցադրեր հետերոսեռականության ինստիտուցիան որպես տղամարդկանց գերիշխանության պատվար։[3] Այս տեքստերից ոչ մեկում երբևէ չի բարձրացվում այն հարցը, թե արդյոք մեկ այլ կոնտեքստում կամ կանանց և տղամարդկանց համար բոլոր պայմանների հավասարության դեպքում կանայք կընտրեի՞ն հետերոսեռական հարաբերություններ և ամուսնություն. հետերոսեռականությունն այստեղ թե ուղղակիորեն, և թե անուղղակիորեն ենթադրվում է որպես «սեռական նախընտրություն» «կանանց մեծամասնության» համար։ Այս գրքերից և ոչ մեկը, որ արծարծում են մայրության, սեռային դերերի, հարաբերությունների և հասարակության մեջ կանանց պարտադրված պայմանների հարցերը, չի հետազոտում հետերոսեռականությունը որպես հզոր ինստիտուցիա, որ հիմնովին ազդում է բոլոր երևույթների վրա, կամ չի հարցաքննում «նախընտրության» կամ «բնածին կողմնորոշման» գաղափարները։

Բարբարա Էհրենրեյքի և Դիդրե Ինգլիշի հոյակապ բրոշյուրները՝ Witches, Midwives and Nurses: A History of Women Healers («Վհուկներ, մանկաբարձեր, և բուժքույրեր. Դարմանող կանանց պատմություն») և Complaints and Disorders: The Sexual Politics of Sickness («Բողոքներ և խանգարումներ. Հիվանդության սեռական քաղաքականությունը»), բարդ և հեղափոխական ուսումնասիրություններ են։ Հեղինակների հիմնական թեզն այն է, որ տղամարդ բժիշկների խորհուրդները կանանց, մանավանդ ամուսնական սեռական հարաբերություների, մայրության, կամ մանկան խնամքի հետ կապված մասնագիտական խորհուրդները, արձագանքել են տնտեսական շուկայի թելադրանքը և այն դերը, որ կանայք պետք է խաղան արտադրողական և կամ վերարտադրողական հարաբերություններում կապիտալիզմի սատարման համար։ Կանայք տարբեր ժամանակաշրջաններում դարձել են բազմազան բուժումների, թերապիաների և նորմատիվ կարծիքների սպառողական զոհը (ներառյալ միջին խավի կանանց համար նախատեսված պարտադրված պայմանները, որ նրանք մարմնավորեն և պահպանեն տան սրբությունը՝ տան «գիտական» ռոմանտիկացումը)։ «Մասնագետների» խորհուրդներից և ոչ մեկը չի եղել գիտական կամ ի օգուտ կանանց։ Դրանք արտացոլել են տղամարդկանց կարիքները, երևակայությունները, քմահաճույքները և կանանց վերահսկելու արական հետաքրքրվածությունը՝ հատկապես սեռականության և մայրության բնագավառներում, համապատասխանեցված, իհարկե, արդյունաբերական կապիտալիզմի պահանջների հետ։ Այս տեքստերում կան այնքան ջախջախիչ տեղեկություններ և դրանք գրված են այնպիսի հստակ ֆեմինիստական բանականությամբ, որ ես առաջին անգամ ընթերցելիս ակնկալում էի տեսնել, թե ինչպես է քննարկվելու լեսբիության դեմ պարտադրված պայմանների հարցը։ Սակայն նման քննարկում չեղավ։

Սա իհարկե պայմանավորված չէ տեղեկացվածության բացակայության հետ։ Ջոնըթըն Քացի «Ամերիկայի միասեռների պատմությունը» [4] հայտնում է, որ Նյու Հեյվընի գաղութում արդեն իսկ 1656-ին լեսբիներին մահապատժի էին ենթարկում։ Քացը տրամադրում է լեսբիների «բուժմանը» (կամ խոշտանգմանը) վերաբերող փաստաթղթեր, որոնք պարզաբանում են  տասնիններորդ և քսաներորդ դարերում բժշկական մտքի տրամաբանությունը։[5] Վերջերս հրատարակված իր աշխատություններում պատմաբան Նենսի Սահլին փաստագրում է քսաներորդ դարի սկզբներին համալսարանական կանանց ինտիմ ընկերությունների հետապնդումը։ Վերը նշված Էհրենրեյքի և Ինգլիշի գրքի հեգնական վերնագիրը՝ For Her Own Good («Կնոջ լավի համար»), գուցե առաջին հերթին և առավելապես անդրադարնում էր հետերոսեռականության և ամուսնության տնտեսական հրամայականին, ինչպես նաև միայնակ կանանց և այրիներ դեմ պատժամիջոցներին (երկու կարգավիճակներն էլ համարվել են և դեռ համարվում են այլասերվածություն)։ Սակայն այս հաճախ լուսաբանող մարքսիստական ֆեմինիստական ամփոփումներում արական սեռի կողմից կանանց հոգեկան և ֆիզիկական առողջությանը պարտադրված պայմանները, այսինքն՝ նախադրյալ հետերոսեռականության տնտեսությունը  մնում են չուսումնասիրված։[6]

Երեք հոգեվերլուծական գրքերից մեկը՝ Ջին Բեյքր Միլերի «Դեպի կանանց նոր հոգեբանությունը» գրված է այնպես, կարծես թե լեսբիները ընդհանրապես գոյություն չունեն նույնիսկ որպես լուսանցքային խումբ։ Հաշվի առնելով Միլերի վերնագիրը, բացթողումը գտնում եմ ապշեցուցիչ։ Այնուամենայնիվ, ֆեմինիստական գիտական ամսագրերում հրատարակված դրական կարծիքները և քննադատությունները այս գրքի վերաբերյալ ենթադրել են տալիս, որ Միլերի հետերոմետ տեսանկյունը շատ տարածված է։ The Mermaid and the Minotaur: Sexual Arrangements and the Human Malaise («Ջրահարսը և մինոտավրը. Սեռական կարգավորումներ և մարդկային ընկճվածությունը») գրքում Դորոթի Դիներսթայնը վիճաբանում է, որ կանայք և տղամարդիկ պետք է հավասարապես դեր ունենան երեխաների դաստիարակության գործում և կոչ է անում դադարեցնել ներկայիս «գենդերային կարգավորումների» արական/իգական համակեցությունը, ինչը նա կարծում է մարդու տեսակը գնալով ավելի է տանում դեպի բռնություն և ինքնաոչնչացում։ Այլ խնդիրներից բացի, որ ունեմ այս գրքի հետ (այդ թվում` նրա լռությունն ինստիտուցիոնալ և կամայական ահաբեկչության վերաբերյալ, որ տղամարդիկ պատմականորեն կիրառել են կանանց և երեխաների դեմ, և որը շատ ազդեցիկ ձևով փաստագրվել է Բարիի, Դեյլիի, Գրիֆինի, Րասսելի, վան դե Վենի և Բրաունմիլերի [7] աշխատություններում, ինչպես նաև նրա համակվածությունը հոգեբանությամբ, ինչը խեղում է տնտեսական և այլ նյութական իրավիճակները, որոնք օգնում են ստեղծել հոգեբանական իրականություն), Դիներսթայնի կանանց և տղամարդկանց հարաբերությունների վերլուծությունը որպես «համագործակցություն, որը պատմությունը պահում է չհավասարակշռված» գտնում եմ բացարձակապես ոչ պատմական։ Դրանով նա ի նկատի ունի այն հասարակական հարաբերությունների հավերժացումը, որոնք թշնամական, շահագործական և կործանարար են հենց կյանքի համար։ Նա տեսնում է կանանց և տղամարդկանց որպես հավասար գործընկերներ, ովքեր կայացնում են «սեռական կարգավորումներ», առերևույթ կարծես անտեղյակ լինելով կեղեքմանը դիմակայելու կանանց բազմաթիվ փորձերից և մեր վիճակը փոխելու բազմաթիվ պայքարներից։ Նա մասնավորապես անտեսում է այն կանանց պատմությունը, ովքեր որպես վհուկներ, մենակյացներ, ամուսնությանը դիմադրողներ, «տանը մնացածներ», ինքնավար այրիներ, և կամ լեսբիներ կարողացել են տարբեր մակարդակներում չհամագործակցել: Հենց սա է այն պատմությունը, որից ֆեմինիստները այնքան շատ բան ունեն սովորելու և որը սակայն ընկղմված է լռության մեջ։ Այնուամենայնիվ Դիներսթայնը ընդունում է գրքի վերջում, որ «կանանց սեպարատիզմը», թեև «չափազանց անարդյունավետ է մեծամասշտաբության և երկարաժամկետության դեպքում», սակայն ինչ-որ բան ունի մեզ սովորեցնելու. «Առանձնացած, կանայք կարող են սկզբունքորեն սովորել զրոյից, թե ինչ է նշանակում անձեռնմխելի ինքնարար մարդկությունը՝ առանց շեղվելու, առանց տրվելու այն առիթներին, որ թույլ են տվել այդ աշխատանքից խուսափել տղամարդկանց ներկայության պատճառով»։[8] Սակայն «անձեռնմխելի ինքնարար մարդկության» նման արտահայտություններն անհասկանալի են դարձնում, թե ինչ են հարցադրել կանանց բազմաթիվ սեպարատիստական շարժումները։ Փաստն այն է, որ ողջ պատմության ընթացքում, տարբեր մշակույթներում, կանայք անկախ, ոչ հետերոսեռական, այլ կանանց նվիրված գոյության միջոցներ են ձեռնարկել այնքանով, որքանով հնարավոր է եղել իրենց համատեքստում և հաճախ այն համոզմունքով, որ «միակն են եղել»։ Նրանք դա արել են անկախ այն բանից, որ շատ քչերն են ունեցել ամուսնությանը դիմակայելու տնտեսական հնարավորություն և անկախ այն բանից, որ չամուսնացած կանանց դեմ եղել են տարբեր տեսակի հարձակումներ՝ զրպարտությունից ու ծաղրանքից մինչև դիտավորյալ կնասպանությունը՝ ներառյալ միլիոնավոր այրիների և «տանը մնացած» կանանց այրումը և խոշտանգումները տասնհինգից տասնյոթերորդ դարերի «վհուկների» հալածանքների շրջանում Եվրոպայում և սաթիի (suttee) երևույթը Հնդկաստանում։[9]

Լեսբիական գոյության ճանաչման եզրին ինչ-որ չափով մոտ է գալիս Նենսի Չոդորոուն։ Դիներսթայնի նման, Չոդորոուն կարծում է, որ երեխաների խնամքի համար միայն կանանց պատասխանատու լինելն աշխատանքի սեռակային բաժանման մեջ հանգեցրել է մի ամբողջ հասարակության՝ կազմակերպված գենդերային անհավասարության շուրջ և եթե այս անհավասարությունը պետք է փոխվի, ապա տղամարդիկ, ինչպես նաև կանայք, պետք է դառնան երեխաների առաջնային խնամողները։ Հոգեվերլուծական տեսանկյունից ուսումնասիրելիս, թե ինչպես է ազդում աղջիկ ու տղա երեխաների հոգեբանական զարգացման վրա մայրությունը, նա բերում է փաստեր, որ տղամարդիկ «զգացականորեն երկրորդական» են կանանց կյանքում, որ «կանայք ունեն ավելի հարուստ, ընթացիկ ներաշխարհ, որին կարող են ապավինել։ . . . տղամարդիկ չեն դառնում զգացականորեն այնքան կարևոր կանանց համար, որքան կանայք` տղամարդկանց համար»։[10] Դա կապվում էր քսաներորդ դարի վերջերում Սմիթ-Ռոզենբերգի բացահայտումներին՝ տասնութերորդ և տասնիններորդ դարերի կանանց՝ այլ կանանց վրա զգացական կենտրոնացման վերաբերյալ։ «Զգացականորեն կարևորը», իհարկե, կարող է վերաբերել ինչպես զայրույթին այնպես էլ սիրուն, կամ էլ այդ երկուսի խառնուրդին, որը հաճախ ի հայտ է գալիս կանանց հարաբերություններում այլ կանանց հետ։ Սա այն երևույթի մի մասն է, որ ես անվանել եմ «կանանց երկակի կյանքը» (տես վարը): Չոդորոուն եզրակացնում է, որ քանի դեռ կանայք ունեն այլ կանանց որպես մայրեր, «Մայրը շարունակում է աղջկա համար մնալ առաջնային ներքին օբյեկտ [sic], ուրեմն հետերոսեռական հարաբերությունները գտնվում են ոչ բացառիկ, երկրորդային հարաբերությունների մոդելի վրա, իսկ տղաների համար նրանք վերստեղծում են բացառիկ, առաջնային հարաբերություններ»։ Ըստ Չոդորոուի՝ կանայք «հոգեբանական և գործնական պատճառներով սովորել են հերքել տղամարդ սիրեկանների սահմանափակումները»։[11]

Սակայն իրական պատճառները (օր.՝ օրենքի, կրոնի, և գիտության կառավարումն ու վերահսկողությունը տղամարդկանց կողմից, կամ աշխատանքի սեռային բաժանման տնտեսական անկենսունակությունը) բաց են թողնված։ Չոդորոուի զեկույցը հազիվ է հայացք նետում այն խոչընդոտներին և պատժամիջոցներին, որոնք պատմականորեն պարտադրել կամ ապահովել են կանանց զուգավորումը տղամարդկանց հետ, և խանգարել կամ պատժել են մեր զուգավորումները կամ անկախ խմբերով դաշինքներ ստեղծելը այլ կանանց հետ։ Նա հերքում է լեսբիական գոյությունը, ասելով որ «լեսբիական հարաբերությունները ձգտում են վերստեղծել մայր-դուստր հարաբերությունը, բայց կանանց մեծամասնությունը հետերոսեռական են» (այսինքն՝ ավելի հասուն են, զարգանալով մայր-դուստր կապից անդին)։ Հետո ավելացնում է. «Այս հետերոսեռական նախընտրությունը և միասեռականության դեմ արգելքը, ի լրումն տղամարդկանցից օբյեկտիվորեն տնտեսական կախվածության, այլ կանանց հետ առաջնային սեռական կապերի տարբերակը դարձնում են քիչ հավանական, սակայն առավել տարածված վերջին տարիների ընթացքում»: [12] Այս որակավորման նշանակությունը թվում է անդիմադրելի, բայց Չոդորոուն չի շարունակում։ Արդյո՞ք նա ասում է, որ լեսբիական գոյությունը վերջին տարիներին (որոշ խմբերում) դարձել է ավելի տեսանելի, որ տնտեսական և այլ ճնշումները փոխվել են (կապիտալիզմի, սոցիալիզմի, կամ էլ երկուսի օրոք), և որ հետևաբար ավելի շատ կանայք են մերժում հետերոսեռականության «ճանապարհը»։ Նա պնդում է, որ կանայք ուզում են երեխաներ, քանի որ իրենց հետերոսեռական հարաբերություններում պակասում է ինտենսիվությունը, որ կանայք ուզում են երեխա ունենալ, որպեսզի վերստեղծեն իրենց ինտենսիվ հարաբերությունը մոր հետ։ Թվում է, թե իր հետազոտությունների հիման վրա, Չոդորոուն մեզ անուղղակիորեն տանում է դեպի այն եզրակացությանը, որ հետերոսեռականությունը կանանց համար «նախընտրություն» չէ, որ այն բաժանում է էրոտիկը զգացականից այնպես, որ կանայք գտնում են այն աղքատացնող և ցավալի։ Եվ այնուամենայնիվ նրա գիրքը մասնակցում է հետերոսեռականության մանդատավորմանը։ Անտեսելով գաղտնի շփումները և բացահայտ ուժերը, որոնք ուղղել են կանանց դեպի հետերոսեռական ռոմանտիկ հարաբերություններ և ամուսնություն, ճնշումներ` սկսած դուստրերի վաճառքից մինչև հետարդյունաբերական տնտեսությունը, գրականության լռությունից մինչև լրատվամիջոցների պատկերումները, նա, ինչպես Դիներսթայնը, լռված է փորձելով բարեփոխել տղամարդկանց իսկ ստեղծած կառույցը՝ պարտադիր հետերոսեռականությունը, կարծես թե, չնայած խորը զգացմունքային ազդակների և փոխլրացումների, որ ձգում են կանանց դեպի կանայք, կա մի առեղծվածային /կենսաբանական հետերոսեռական հակում, մի «նախընտրություն» կամ «ընտրություն», որը քաշում է կանանց դեպի տղամարդիկ։

Ավելին, հասկացվում է, որ այս «նախընտրությունը» բացատրության կարիք չունի, կամ էլ բացատրվում է կանանց Էդիպյան բարդույթի տանջալի տեսությամբ կամ վերարտադրության անհրաժեշտությամբ։ Լեսբիական սեռականությունն է, որ (սովորաբար և սխալաբար «ներառված» արական միասեռականության մեջ) դիտարկվում է որպես բացատրություն պահանջող։ Կանանց հետերոսեռականության այս ենթադրությունը ինքնին թվում է ուշագրավ. այն ահռելի ենթադրություն է, որ լուռ ու հիմնովին սահել է մեր մտածողության հիմքերի մեջ։

Այս ենթադրության ընդլայնումն այն հաճախ հնչող պնդումն է, որ եթե աշխարհում իրական հավասարություն լիներ, որտեղ տղամարդիկ չէին լինի ճնշող, այլ կլինեին սատարող, բոլորը երկսեռական կլինեին։ Նման հասկացությունը աղոտացնում ու սենտիմենտալացնում է իրականությունները, որոնց շրջանակներում կանայք փորձառություն են ունեցել սեռականության հետ։ Սա այստեղի ու հիմայի տարբեր խնդիրների ու պայքարների վրայով այդ հին լիբերալական ցատկն է, սեռականության սահմանման շարունակվող գործընթացը, որը կառաջացնի իր իսկ հնարավորությունները և ընտրությունները։ (Այն նաև ենթադրում է, որ կանայք ովքեր ընտրել են կանանց, այդպես են որոշել պարզապես այն պատճառով, որ տղամարդիկ ճնշող են կամ էլ զգացմունքայնորեն անհասանելի, որը կրկին չի բացատրում այն կանանց, ովքեր շարունակում են հետապնդել հարաբերություններ ճնշող և/կամ թե զգացմունքայնորեն, թե ֆիզիկապես չբավարարող տղամարդկանց հետ։) Ես առաջարկում եմ, որ հետերոսեռականությունը՝ մայրության պես, պետք է ճանաչվի և ուսումնասիրվի որպես քաղաքական կառույց նույնիսկ կամ առավել ևս այն անձանց կողմից, ովքեր իրենց անձնական փորձից ելնելով սեռերի միջև նոր սոցիալական հարաբերությունների ավետաբերներն են։ 

[Անգլերենից թարգմանեց Թամար Շիրինյանը]

[Թարգմանությունը ընթացքի մեջ է]

[1] Alice Rossi, “Children and Work in the Lives of Women” (հոդված ներկայացված Արիզոնայի համալսարանում, Թուսոն, փետրվար 1976)։

[2] Doris Lessing, The Golden Notebook (Նյու Յորք, Bantam Books [1962] 1977), էջ 480։

[3] Nancy Chodorow, The Reproduction of Mothering (Բերքլի, Քալիֆորնիայի համալսարանի հրատարակչություն, 1978); Dorothy Dinnerstein, The Mermaid and the Minotau: Sexual Arrangements and the Human Malaise (Նյու Յորք, Harper and Row, 1976); Barbara Ehrenreich and Deirdre English, For Her Own Good: 150 Years of Experts’ Advice to Women (Garden City, New York: Doubleday & Co., Anchor Press, 1978); Jean Baker Miller, Toward a New Psychology of Women (Boston: Beacon Press, 1976)։

[4] Jonathon Katz. Gay American History (New York: Thomas Y. Crowell Co., 1976)։

[5] Nancy Sahli. “Smashing: Women’s Relationships before the Fall.” Chrysalis: A Magazine of Women’s Culture 8 (1979): 17-27. Հոդվածի մի տարբերակը ներկայացվել է կանանց պատմությանը նվիրված Բերքշայրի երրորդ համագումարին, հունիս 11, 1976։

[6] Սա այն գիրքն է, որը ես հրապարակայնորեն հավանություն եմ տվել։ Ես այն կրկին դրական կգնահատեի, թեև վերը նշված նախազգուշացումով։ Միայն այս հոդվածը գրելով ես լիովին հասկացա, թե որքան մեծ է Էհրենրեյքի և Ինգլիշի գրքում չբարձրացված հարցը։

[7] Susan Brownmiller, Against Our Will: Men, Women and Rape (New York: Simon & Schuster, 1975)։

[8] Dinnerstein, էջ 272։

[9] Daly, էջեր 184-85; 114-33։

[10] Chodorow, էջեր 197-98։

[11] Նույն տեղում, էջեր 198-99։

[12] Նույն տեղում, էջ 200։

No comments:

Post a Comment